پیش درآمدی بر آموزش فلسفه و حکمت

(تقریرات منظومه ملاهادی سبزواری ) جلسه اول

یکی از الطاف الهی بلکه بزرگترین لطف خداوند به انسان ، قوای عقل و ادراک و قدرت در استدلال و برهان برای اثبات مدعای خویش می باشد و به همین دلیل در حوزه تفکر اسلامی ، مسلمانان نیز بر اساس آموزه های قرآن و روایات ائمه معصومین علیهم السلام علاوه بر آموزه های فطری به سوی برهان و علوم عقلی که در آن می توان از برهانها و استدلالهای عقلی استفاده نمود روی آوردند و بر همین اساس علم فلسفه از علوم مهم و زیربنایی قلمداد شد و در مقابل آن عده ای دیگر در این حوزه عقلانی به مخالفت پرداخته و با این روش آشتی نکردند.
کسانیکه به دنبال آموزش علوم فلسفی و عقلی می باشند باید قبل از ورود به مباحث به بعضی از مقدمات توجه کنند مثلاً به این سوالات دقت کرده و بدنبال پاسخ آن باشند سوالاتی از قبیل :
1-فلسفه چیست؟ و آموزش آن چه ضرورتی دارد؟
2-فلسفه اسلامی که اصطلاحی بین دانشمندان گردیده چه می باشد و چه امتیازی از فلسفه دارد؟
3-چرا باید ما به دنبال آموزش این علوم باشیم؟ و به چه صورت این علوم را یاد بگیریم و بتوانیم به دیگران یاد دهیم؟

4-شبهات و ایراداتی که به فلسفه و حکمت و فلسفه اسلامی وارد گردیده چه جوابهایی دارد؟ خصوصاً آنکه عده ای با استناد به احادیث ائمه معصومین علیهم السلام در پی مردود دانستن آموزش فلسفه و استفاده از قواعد آن می باشند.

قبل از ورود به جواب این سوالات باید به این اصل مهم توجه کنیم که همیشه انسان در جواب سوالات علمی و در کاوشها و تحقیقهای علمی خویش باید از تعصب و لجبازی و پافشاری بر عقاید خویش و تقلید کورکورانه از دیگران دوری کند و خالی الذهن وارد این مباحث گردیده تا بتواند به نتایجی برسد ، نتایجی همچون مردود دانستن تفکرات فلسفی یا مقبول دانستن آن ، چون هر کس با تعصب و آفت های مذکور دیگر به میدان بحث در اثبات یا نفی آموزش فلسفه و ضرورت یا عدم ضرورت مباحث فلسفی در حوزه علمی وارد گردیده و خالی الذهن نسبت به اثبات یا عدم اثبات این مباحث نبوده با پیش داوری ها و استنتاج نتایج غلط روبرو گشته و در این مباحث به افراط یا تفریط و کج روی مبتلا گردیده است.
سخت گیری و تعصب خامی است تا جنینی کار خون آشامی است
خلق را تقلیدشان بر باد داد ای دو صد لعنت بر این تقلید باد

آیا مباحث اشراقی و عرفانی با فلسفه در تضاد می باشند؟

یکی دیگر از مباحثی که قبل از ورود به بحث حکمت و فلسفه اسلامی باید ارزیابی شود آن است که در کنار روش فلسفی و استناد به برهانهای عقلی ، مباحث اشراقی و عرفانی و همچنین مباحث کلامی و استنادبه آیات و روایات نیز در بین طالبان علم اعم از دانشگاهیان و حوزویان وارد گردیده است و بعضی از اوقات دیده می شود که این مباحث به یکدیگر آمیخته شده آن هم نه آمیختگی منطقی بلکه بدون رعایت سلسله مراتب در اثبات مدعای خویش به برهانهای مختلف مذکور روی آورده و آنها را به یکدیگرمخلوط کرده تا بتواند به آنچه که خواسته خویش می باشد برسد و حال آنکه قاعده صحیح تمایز بین روشهای عقلی و نقلی و اشراقی است و قبل از تمایز باید این روشها بازشناسی شود و حد و مرز هر کدام از آنها تحلیل و ارزیابی گردد.
عده ای از کسانیکه اینگونه مباحث را بدون رعایت حد و مرز منطقی مخلوط به یکدیگر کرده اند استناد به روایاتی نموده که با دقت کافی در این احادیث می بینیم هیچ ربطی به اثبات مدعای آنان ندارد ؛ روایتی نظیر آنچه از حضرت مولی الموحدین امیرالمومنین علی علیه السلام نقل گردیده است:
«اضربوا بعض الرأی ببعض یتولد منه الصواب: نظریه های مختلف را به یکدیگر درآمیزید تا به رأی و نتیجه درستی برسید.»
این روایت و امثال آن هیچگاه ناظر به مدعای مذکور نیست و ما در آینده خواهیم گفت که برهان صحیح عقلی و نقلی و اشراقی نه تنها تضاد و تقابلی با هم ندارد بلکه می تواند معاون یکدیگر باشد اما اختلاط و آمیختگی بدون موازین صحیح ، روش بزرگان نبوده است و دارای توالی فاسد و نتایج غلطی خواهد شد.
به این مقدار در جلسه اول اکتفا نموده و امیدوارم بتوانیم در جلسات دیگر به ادامه بحث بپردازیم انشاء الله تعالی
چون معتقدم که مباحث علمی و بطور کل جلساتی که خلفای معصوم الهی و عقل سلیم ما را به تشکیل آن تشویق کرده است نباید از نور توسل به خاندان عترت خالی باشد لذا در هر جلسه ای ازکلاسهای فلسفه و حکمت اسلامی  ابتدا یا انتها یا هر دو را به نور سلام و عرض ارادت به آنان منور می نمایم و در انتهای این جلسه محضر حضرت ولیّ الاولیاء امیرالمومنین علیه السلام عرضه می داریم :
السلام علیک یا امیرالمومنین السلام علیک یا عین الله الناظره و علی اخیک رسول الله و علی زوجتک الزهرۀ الزهرا و علی اولادک الحسن و الحسین و العباس و الزینب الکبری و علی ائمۀ المعصومین من ذریۀ الحسین لاسیما حجۀ بن الحسن المهدی . اللهم صل علیهم و عجل فرجهم و فرجنا بهم و العن و اهلک اعدائهم
و السلام علیکم و رحمۀ الله و برکاته

تقریرات دروس حکمت و فلسفه ، کتاب منظومه حکیم ملاهادی سبزواری قدس سره توسط استاد و محقق اندیشمند حجۀ الاسلام والمسلمین حاج سید محمد حسین بحرالعلوم میردامادی
پایان جلسه اول – مورخ اردیبهشت 1373 شهر مقدس قم – حرم اهل بیت و عش آل محمد علیهم السلام در پناه سایه الهی حضرت عصمۀ الله فاطمه معصومه سلام الله علیها به قلم شاگرد کمترین علی شاه آبادی