تقریرات دروس حکمت و فلسفه ، کتاب منظومه حکیم ملاهادی سبزواری قدس سره توسط استاد و محقق اندیشمند حجۀ الاسلام والمسلمین حاج سید محمد حسین بحرالعلوم میردامادی

قسمت دوم

پیش درآمدی بر آموزش فلسفه و حکمت

(تقریرات منظومه ملاهادی سبزواری ) جلسه دوم

راه استدلالی و برهانی که به آن راه فلسفی نیز می گویند با دلیل عقلی به جستجوی مجهولات در زمینه هستی شناسی می باشد و قواعد عقلی که عام و شامل و محیط است می تواند کرانه های ناپیدای مجهولات در باب هستی شناسی را در دسترس قرار دهد.

قواعد فلسفی و عقلی در معارف وحیانی ما نیز وجود دارد و قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام از این قواعد نیز برخوردار است و ما در کتاب مبانی معرفت از دیدگاه آیات و روایات و فطرت و فکرت به نقل اینگونه آیات و روایات و تفسیر و تحلیل آن پرداخته ایم و قواعد عقلی را در آن متون وحیانی و الهی به خوانندگان نشان داده ایم و فهم این نوشتار وابسته به آن است که خوانندگان به علوم عقلی کلام و فلسفه و عرفان نظری و همچنین به آیات و روایات مسلط باشند تا بتوانند متون وحیانی که از این قواعد کلامی و فلسفی و عرفان نظری برخوردار است را ملاحظه کنند.

کتب شریف و اصیل روایی شیعه همانند کتاب های الکافی و التوحید و تحف العقول و بحارالانوار و احتجاج و نهج البلاغه و غرر الحکم و درر الکلم و امالی شیخ مفید و امالی شیخ صدوق و کتابهای عیون اخبارالرضا علیه السلام و معانی الاخبار و خصال از صدوق المحدثین و سفینۀ البحار و تفسیر جناب علی بن ابراهیم قمی وتفسیر فرات کوفی و تفسیر نورالثقلین و تفسیر البرهان و کتاب اللوامع النورانیۀ فی اسماء علیّ و عترته القرآنیۀ و دیگر از کتب روایی مشحون از این قواعد می باشد که در فلسفه و عرفان نظری و کلام از آن استفاده گردیده است ولی متأسفانه جوامع علمی اکثراً به روایتهای اخلاقی و بیشتر به روایتهای احکام و مسائل شرعی در حوزه افعال مکلفین اکتفاکرده و عمدتاً طلاب حوزه علمیه از فراگیری این روایات و یافتن ردّ پای معصوم علیه السلام در قواعد عقلی غافل و بی بهره یا کم بهره اند و این مشکل بزرگی است که در طول تاریخ  وجود داشته و دارد.

عمدتاً اکتفا به فقه به معنای مصطلح امروزین نموده و از فقه الامامۀ و فقه الولایۀ و تفقّه در اصول اعتقادات با محوریت امام شناسی غافل گردیده اند و اگر کسی به فراگیری گستره روایات آن هم در قلمرو علوم عقلی ، فلسفی ، کلامی ، عرفان نظری و منطقی روی آورد و بخواهد اصول استنباط قواعد عقلی و مبانی آن را از آیات و روایات استخراج نماید متهم به تهمتهای ناروا و متهم به انحرافات عقیدتی خواهد گردید و متأسفانه در نزد این افراد ، آموزه های وحیانی فقط در قلمرو استنباط قواعد فرعی فقهی می باشد و در نزد اینگونه افراد اجتهاد در علوم اصول اعتقادات بی معنا و بی محتوا است و البته تعلیم و تعلّم این علوم به خاطر پیچیدگی ارتباط مباحث و موضوعات آن ، کار بسیار سخت و دشواری است و می توان به صراحت گفت کار هر کسی نیست چرا که اختلاف اقوال و آراء فیلسوفان مشائی و اشراقی و حکمت متعالیه و حکمت یمانی و اختلاف در موضوعات کلامی بین اشاعره و معتزله و شیعه اثنی عشری آنقدر دقیق می باشد که فقط ذهن فعال و نقاد که از حس گرایی نجات یافته و معنای قواعد کلی عقلی فلسفی را می فهمد و از جزئی نگری فارغ گردیده می تواند وارد اینگونه علوم شده و مستندات قرآنی و حدیثی آن را استخراج نماید و متأسفانه ذهن ها ، مخلوط به جزئی نگری و حس گرایی گردیده و عده قلیلی هستند که چنین شرایطی را دارا می باشند و از باب آنکه فرموده اند : « الناس اعداء ما جهلوا: مردم دشمن آن چیزی هستند که نمی دانند.» به جای فهم آن قواعد دقیق به انکار آن روی آورده و بدون مطالعه و فهم آن ، اینگونه علوم را مردود و مقابل علوم وحیانی می شمرند و برای اثبات کلام خویش استناد به احادیثی می نمایند که با کمی دقت می توان آن احادیث را بر علیه آنچه آنها ادعا کرده اند معنا نمود ؛ احادیثی همچون حدیث منقول از حضرت امام محمد باقر علیه السلام که می فرمایند:

‌ « شَرِّقا و غَرِّبا، فلاتجدانِ علماً صحیحاً الا شیئاً خَرَجَ مِن عِندنا اهل البیت :: به شرق و غرب بروید، ! هیچ دانش درستی نمی‌یابید، جز آنکه از ما خاندان صادر شده و بر آمده است.»[i]را دلیل بر جستجو ننمودن در علوم مختلف می دانند و حال آنکه این حدیث و امثال آن طالبین علوم را به یک مقایسه دعوت می کند به این معنا که علومی که مدعای غیر خاندان عترت است را با علوم اهل بیت طهارت علیهم السلام مقایسه کنید تا متوجه شوید که صحت علمی از جهات مختلف منحصر به خروج آن علوم از بیت وحی و عصمت و ولایت کلیه الهیه می باشد و چنین مقایسه ای جز از راه کاوش در نظریات دیگران امکان پذیر نیست ضمن آنکه عده ای علوم اهل بیت علیهم السلام را منحصر در آنچه در روایات آمده است می دانند و حال آنکه علوم آنان منحصر به منقولات نیست بلکه تمام علوم حسی و غیر حسی از طبیعیات و ریاضیات و الهیات در علوم تحصیلی و مکسبی و علوم حضوری و علوم وحیانی و اشراقی و کشفی و بطور کل آنچه بر آن کلمه علم اطلاق می شود منشأ و ریشه و نفس الامری جز حقیقت نورانی محمدی و علوی از ازل تا ابد ندارد و این را ما در شرح زیارت جامعه کبیره در ذیل دو فقره «والحق معکم و فیکم و منکم و الیکم» و « ان ذکر الخیر کنتم اوله و اصله و فرعه و معدنه و مأواه و منتهاه» اثبات نموده ایم.

این بحث ادامه دارد….

تقریرات دروس حکمت و فلسفه ، کتاب منظومه حکیم ملاهادی سبزواری قدس سره توسط استاد و محقق اندیشمند حجۀ الاسلام والمسلمین حاج سید محمد حسین بحرالعلوم میردامادی

مورخ اردیبهشت 1373 شهر مقدس قم – حرم اهل بیت و عش آل محمد علیهم السلام در پناه سایه الهی حضرت عصمۀ الله فاطمه معصومه سلام الله علیها به قلم شاگرد کمترین علی شاه آبادی (پایان قسمت دوم)

[i] – کافی ج 1، ص 399